Dali ile Freud

Yayınlanma: 13 Ağustos 2022 | Kategori: Sanat, Felsefe

SanatYorum üzerindeki ilk yazım ile karşınızdayım. Başlığı okuduğunuz zaman bu iki ismin nasıl yan yana gelebileceğini hayal edememiş olabilirsiniz. Bu yazının konusunun nasıl aklıma geldiğini anlatayım isterseniz:

Birkaç aydır Londra’da yaşıyorum ve tüm Birleşik Krallık’ta bulunan müzeleri kendi çapımda gezmeye çalışıyorum. İnternetten araştırma yaparken Freud Museum London ile karşılaştım. Freud (1856-1939) Nazi akımının Avusturya’da yaygınlaşması sonucunda Londra’ya gelmişti ve 1938-1939 yılları arasında burada ikamet etmişti, hemen ardından da ölmüştü. Freud gibi bir insan ülkenizde sadece bir sene yaşamış olsa dahi onun üzerine müze yapmamak olmaz pek tabii. Derhal müze için bilet ayırdım ve hemen yola koyuldum.

İçeriye girdiğinizde sizleri Japon sanatçı Hiroshi Yoshida tarafından çizilmiş Fuji Dağı tablosu karşılıyor. Bu tablo Japon psikiyatrist Heisaku Kosawa tarafından Freud’a hediye edilmiş. Duvarlarda başka sanat eserleri de gördüğüm zaman “sanırım Freud’un sanata ilgisi vardı” şeklinde bir düşünce geldi aklıma. Bu düşüncenin saçmalığını da hemen ardından kavrayıverdim. Özellikle Jung’un semboller hakkındaki kitabıyla [2] birlikte psikoloji-sanat ve psikanaliz-sanat ilişkileri beynime kazınmıştı. İnsanın olduğu her yerde semboller, sembollerin olduğu her yerde sanat vardır neticede.

Müze gezimin hemen sonrasında mağazadaki kitapları incelerken gözüme bir defter çarptı ve üzerinde Salvador Dali ile Sigmund Freud yan yana duruyordu. O anda Freud ve Dali arasında ilişki olma ihtimalinin oldukça fazla olduğu fikri aklıma aniden geldi. Çünkü Dali’yi az çok tanıyorsanız kendisinin bir sürrealist olarak rüyalarla bağını bilirsiniz. Yaptığım araştırmalar neticesinde haklı çıkmıştım.

I – Freud ile Dali’nin Buluşması

Freud ve Dali ömürleri boyunca yalnızca bir defa buluştular. Freud Londra’ya henüz kaçmışken Dali onu ziyaret etti. Freud yaklaşık 82, Dali ise 34 yaşındaydı. Freud dönemin en meşhur entelektüellerinden biriydi, Dali ise sürrealizm akımında imparatorluğunu kuruyordu. Ne yazık ki görüşmenin pek iyi geçtiğini söyleyemeyeceğim.

Pek çok sürrealist gibi Dali de “bilinçdışı, cinsellik ve rüyalar” konularına kafayı takmıştı. Dali, Freud ile fiziksel olarak buluşmadan önce onunla bir sohbet gerçekleştirmişti zaten—hayal dünyasında [3]. Gerçek bir buluşmayı yazar Stefan Zweig aracılığıyla ayarladı. Lakin Freud yaşlı bir insan olarak sanatsal bağlamda muhafazakardı. Rönesans ustalarına hayrandı, dolayısıyla sürrealizme pek sıcak bakmıyordu. Bir diğer sebep de kişiseldi: Sürrealizmin öncülerinden Breton, Freud’u Rüyaların Yorumu kitabında intihalle suçlamıştı ve ikilinin arası gergindi [4].

Dolayısıyla Freud, Dali’ye şüpheyle yaklaşmıştı. Görüşmenin nasıl geçtiğine dair fikir vermesi için Dali’nin kendi otobiyografisinden bir paragrafı alıntılayalım:

"Umduğumun aksine az konuşuyorduk ama gözlerimizle birbirimizi yiyip bitiriyorduk. Ayrılmadan önce ona paranoya üzerine yazdığım bir makaleyi içeren bir dergi vermek istedim. Freud dergime en ufak bir ilgi göstermeden bana bakmaya devam etti. İlgisini çekmeye çalışarak bunun sürrealist bir oyalanma olmadığını, gerçekten iddialı bir bilimsel makale olduğunu açıkladım... Onun sarsılmaz kayıtsızlığından önce sesim istemsiz bir şekilde keskinleşti. Ardından, bana bakmaya devam eden Freud, Stefan Zweig’e hitaben haykırdı: “Daha eksiksiz bir İspanyol örneğini hiç görmedim. Ne fanatik!”"

II – Narcissus’un Dönüşümü

Dali, *Narcissus’un Dönüşümü* isimli tablosunu Freud’a göstermek için yanında götürmüştü. Resim, bir havuzdaki kendi yansımasına aşık olan güzel Narcissus’un Yunan efsanesinin sürrealist bir tasviridir. Tuvalin bir yarısında Narcissus suya bakarken tasvir edilmiştir. Diğer yarısında aynı form tekrarlanır, ancak bu sefer beden, Nergis çiçeğinin filizlendiği çatlamış tohumu tutan bir el oluvermiştir. Bu ‘çift imge’, Dali’nin sanatının önemli bir özelliğidir.

Resmin Freud ile ilişkisi “narsisizm” kavramından kaynaklanmaktadır. Freud, narsisizmi “kişinin hayatta kalma içgüdüsünü harekete geçiren arzu ve enerji” olarak tanımladı [6]. Dali de bu kitabı okumuş ve benimsemişti. Bu tablo aynı zamanda bir şiirle birlikte resmedilmişti.

III – Freud Eskizi

Dali anılarında bu eskizin ilham kaynağı olarak Fransa’da salyangoz yerken Freud’un resmini görmesini gösterir.

“Yüksek bir çığlık attım. Freud’un morfolojik sırrını o anda keşfetmiştim! Freud’un kafatası bir salyangoz! Beyni spiral şeklinde!” [9]

Yazımızın sonuna geldik. Sürrealizm ile bilinçdışı ve rüyalar arasındaki bağlantıyı fark etmek pek zor olmasa gerek. Sürrealizmin önde gelen isimlerinin Freud’a hayran olması tabii ki tesadüf değil. Dali ile Freud arasındaki ilişki, ayrı ayrı tanıdığımız bir takım meşhur insanların özel hayatları hakkında bizlere farklı bir bakış açısı sunmuş olabilir. Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere. Bol sanat dolu günler diliyorum efendim.